 |
| Các nghĩa địa ở Sài Gòn năm 1968 - Ảnh tư liệu |
Hố chôn nằm dưới một cái ao trong rừng cao su nơi đây vừa bị đốn bỏ khi xây các khu nhà. Ao khá lớn, rộng khoảng 100m2 nhưng chỉ sâu trên dưới 1m.
Ao nằm trong rừng cao su nóng sốt nên đám trẻ em ở khu Ông Tạ (Tân Bình, TP.HCM) thường tới đây tắm khi trời nóng sốt.
Những bộ xương khô bí mật ở các nghĩa trang cũ trước 1975
Chúng tôi không rõ có bao nhiêu bộ xương nơi đây, chỉ thấy có một xe camnhông (camion) Mỹ chở đi số xương khoảng 1/4 xe.
Xương đã ngả màu quà và lấy lên một lát là khô ráo ngay chứ không trắng và ẩm như xương người mới chết một số chục năm. Những người thợ bốc cốt ở cái ao khu vực Phú Thọ trước đó phản hồi: "Xương khô cỡ này thì xưa hàng thế kỷ rồi".
Đám trẻ thơ Ông Tạ sau đó lượm được một số khẩu pháo xưa loại nòng không xẻ rãnh, cái tét nòng, cái gãy đôi mà nhóm bốc mộ mua thấy dưới ao, ném lăn lóc trên bờ.
Một trùng hợp là những ngôi chiêu mộ cộng đồng có những bộ xương khô và ngả quà này không chỉ xuất hiện ở đây mà có cả tại các nghĩa địa của Sài Gòn (đã giải tỏa giữa thập niên 1980) khi các nghĩa trang này sau năm 1955 được chính quyền Sài Gòn quy hoạch trong khoảng những bãi nghĩa trang trong khu vực: đô thành Chí Hòa (nay là khu vui chơi Lê Thị Riêng), Phú Thọ Hòa, Quảng Đông (khu vực Phú Thọ, nay thuộc phường 3, 8, Q.11, TP.HCM), Chợ Đũi (giữa chợ Hòa Hưng và trên hè phố Lê Thị Riêng hiện nay).
Thậm chí khi bãi nghĩa địa mà nay là chợ Phạm Văn Nhì (P.3, Q.Tân Bình) giữa thập kỷ 1960 được vài hội đoàn tôn giáo chỉnh trang thành các khu nghĩa trang của hội đoàn bản thân, người ta cũng thấy có hố chôn phổ thông bộ xương khô tương tự trong một khu vực.
Cam kết đây chẳng hề là những bộ xương khi không vốn nằm tản mác trong "cánh đồng mồ mả" (plan de mares) mà người Pháp gọi để chỉ khu vực từ trục đường Nguyễn Thị Minh Khai hiện thời lên Hòa Hưng, Phú Thọ... vì không ai chôn người nhà trong những hố chôn cộng đồng.
Càng chẳng hề chiêu mộ cộng đồng "biền tru" (chém ngay không xét xử) sau loàn Lê Văn Khôi 1835 vốn đã xác định ở khu vực Cách Mạng Tháng Tám - Điện Biên Phủ - Ba Bốn tuần Nhì hiện thời (khi đào móng xây dựng lại Bệnh viện Bình Dân năm 1968, lính công binh Đại Hàn đã phát hiện hàng trăm bộ hài cốt nơi đây).
Theo ông C.N.C (năm 1983-1984 là người phụ trách bốc 7.000 ngôi chiêu tập ở khu vui chơi Phạm Văn Nhị, Q.Tân Bình bây chừ), xương chôn dưới đất vài chục năm thường màu trắng; xương trên dưới 100 năm dù chôn trong đất ẩm, đầm lầy bốc lên khô nhanh và ngả tiến thưởng.
 |
| Trên hè phố Lê Thị Riêng (Q.10, TP.HCM) sáng 11-11. Trước 1983 là tha ma Đô Thành Chí Hòa, nằm sát và bên ngoài tuyến đường Bắc Hải (Q.Tân Bình) - Ảnh: M.C. |
 |
| Ngã ba Bắc Hải - Cách thức Mạng Tháng Tám sáng 11-11. Tuyến phố Bắc Hải vốn là một phần con rạch tự nhiên chảy ra kênh Nhiêu Lộc và là hào nước cạnh ngang mặt trước đại đồn Chí Hòa - Ảnh: M.C. |
 |
| Vỉa hè bên hông Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền khô trên phố Hoàng Văn Thụ sáng 11-11. Đoạn bóng râm hồi thập niên 1980 vẫn còn là một đoạn kênh Nhiêu Lộc, chạy dài gần đến Bà Quẹo, song song với Bí quyết Mạng 04 tuần Tám. Và đây là một phần cạnh dài phía bắc của đại đồn Chí Hòa - Ảnh: M.C. |
Bí hiểm ở đây là gì?
Đại đồn Chí Hòa là chuỗi hệ thống đồn lũy lớn nhất mà triều đình Huế xây đắp trong nhị năm 1860-1861 ở làng Chí Hòa (nay thuộc thị xã Tân Bình và huyện 10, dọc theo Cách thức Mạng Bốn tuần Tám bây chừ). Đại đồn nằm phía tây bắc thành Gia Định (đã bị Pháp xâm lăng năm 1859) nhằm thực hiện chủ trương "tiến công và giữ" của nhà Nguyễn lúc đó.
Báo Phụ Nữ Tân Văn số 28 ngày 7-11-1929 đăng bài thơ Qua Chí Hòa hoài cũ rích của tác giả Sài Sơn P.H.C.: Luôn thể bước qua thăm cảnh Chí Hòa - Đây nơi chiến địa buổi can qua - Đống xương vô định sương vùi lấp - Giọt máu hy sanh cỏ nhuộm lòa - Cứu nước chẳng vật nài thân sống thác - Liều mạng không quản sức xông pha! - Người xưa, cảnh cũ nay còn nhớ? - Tang hải bi hùng thay nỗi non sông!
Với bài thơ, tác giả đã xác định thi thể của những quân sĩ Việt vô danh trong trận chiến đại đồn Chí Hòa 1861 đã được chôn đồng đội ("đống xương vô định") ngay tại khu vực mình hi sinh.
Nhân tố này trùng lặp với nội dung lá thư của một người quân nhân Pháp gửi về cho mái ấm mình khi khói lửa trận chiến vừa tan: "Tử thi những người quân nhân An Nam mà con không thể nào không khẳng định dũng mãnh hơn đội quân tấn công (Pháp, Tây Ban Nha...) đã được chôn vùi ngay bên ngoài các tường bao bằng đất của chiến lũy kỳ lạ và cực kỳ lớn tưởng này, dưới các hào nước loanh quanh đồn...".
Xưa nay, các nhà phân tích thường chỉ nói toàn thể khu vực đồn lũy lớn nhất của quan quân nhà Nguyễn Đương Đầu lại cuộc xâm lăng của người Pháp những năm 1859-1861. ví dụ nhà văn Sơn Nam nói đại đồn ở làng Chí Hòa và Phú Thọ, nằm dọc rạch Nhiêu Lộc, lấy một đoạn tuyến đường Thiên Lý đi Tây Ninh (nay là Cách mạng 04 tuần Tám) làm cho trục trọng tâm.
Còn theo Địa chí văn hóa TP. HCM, trước đại đồn nằm trong thôn Tân Hưng, đến năm 1836 đổi tên thôn là Hòa Hưng, thuộc tổng Bình Chánh Thượng. Năm 1910, thôn Hòa Hưng thuộc tổng Dương Hòa Thượng, tỉnh Gia Định.
Oắt con giới các làng xưa không cụ thể. Tuyến đường sá lúc ấy hầu như chỉ là những tuyến đường mòn mà ngay sau đó người Pháp đã đổi mới hoàn toàn nên các quan niệm về khu vực đại đồn thường chỉ có thể phỏng đoán.
Chúng tôi xin được dựa vào những kênh rạch trên bản đồ trận chiến thời đó và những "đống xương vô định" để tiếp diễn đưa thêm một phác họa khu vực đại đồn xưa.
Theo đó, đại đồn có hình thang mà đáy lớn nằm trên phố Bắc Hải, cắt ngang con đường Cách Mạng Tháng Tám bây giờ. Bên ngoài đáy lớn này là con rạch gãy cạnh biến thành hào nước thiên nhiên cản đà tấn công của tình địch (năm 1862, người Pháp đã biến đoạn hào này thành một đoạn của kinh Vòng Thành (Bao phủ Ngạn - canal de Ceinture. Con kênh này bị lấp lần hồi trong khoảng trước 1975, đến nay thì mất hẳn).
Cạnh dọc phía bắc của đại đồn hình thang áp sát kênh Nhiêu Lộc làm cho hào tự nhiên. Con rạch này qua trục đường Hoàng Văn Thụ, phía sau Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền khô (đầu thập niên 1980, phía sau Trường THPT Nguyễn Thượng Nhân hậu vẫn còn con rạch này. Học sinh chúng tôi lúc đó khi húi tiết thường lội qua con rạch để ra các con phố Hoàng Văn Thụ).
Cạnh dài này ngưng theo rạch Nhiêu Lộc và cắt ngang Cách Mạng Bốn tuần Tám ở khoảng các con phố Trương Công Định hiện nay, xuất hiện cạnh ngang mặt sau đại đồn dài gần 1km.
Trong khoảng đây đồn bẻ xuống phía nam, nối với khu vực ngã ba con đường Lý Thường Kiệt - Bắc Hải bây chừ.
Các nghĩa trang tìm thấy những mồ chôn tập thể với nhưng bộ xương khô xưa cũ đều nằm ngoài hoặc sát cạnh khu vực tường bao đại đồn này.
Không chỉ vậy, xung quanh khu vực tường đất của đại đồn còn khá phổ quát tha ma như nghĩa địa Đất Thánh (nay vẫn còn trên phố Bành Văn Trân), nghĩa địa Ông Tạ (gần ngã ba Ông Tạ, trên đường Phương pháp Mạng Tháng Tám, nay đã giải tỏa), nghĩa địa quân đội Pháp (ở ngã tư Bảy Hiền lành. Khi học Trường trung học Nguyễn Thượng Nhân từ nằm đối diện trước 1975, học sinh chúng tôi nhiều lúc qua đây chơi, thấy vài chiêu tập ghi mất năm 1861, năm Pháp tiến công đại đồn Chí Hòa - đã giải tỏa giữa thập niên 1980)...
Khu vực này trùng khớp với ý kiến của nhiều phần nhà tìm hiểu xác ổn định dáng cũng như diện tích của đại đồn có chiều ngang khoảng 1km, dài khoảng 3km như trong bạn dạng đồ quân sự của trung úy hải quân Pháp Léopold Pallu, sĩ quan tùy viên Tổng hành dinh tướng Charner và là người trực tiếp tham gia trận đánh đại đồn.
 |
| Bạn dạng đồ vị trí đại đồn Chí Hòa (màu cam) trong Lịch sử viễn chinh Nam kỳ 1861 của viên sĩ quan nhập cuộc tiến công đại đồn Léopold Pallu de la Barrière |
 |
| Bạn dạng đồ Sài Gòn 1892 vẫn còn con rạch gãy cạnh đi ngang con đường Cách Mạng Tháng Tám để chảy vô kênh Nhiêu Lộc bây chừ (lúc ấy còn dài tới gần Bà Quẹo). Ở dọc đường văn hóa Đầm Sen lúc ấy vẫn còn là một cái đầm lớn bên trái trục đường Lý Thường Kiệt. Và đây là khu đầm che đậy thiên nhiên cho cạnh tây nam của đại đồn Chí Hòa - Đồ họa: Trị Thiên |
Đón đọc kỳ 2: Đại đồn Chí Hòa, hệ thống chiến lũy dân quân Việt lớn nhất của nhà Nguyễn cho công cuộc tái chiếm giữ thành Gia Định - Bến Nghé xưa
Tham khảo thêm: váy ngủ hà nội
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét