Mua : Biển Con Rùa lãng mạn thành lập sau thiết kế táo tợn

Hồ Con Rùa nhìn từ tuyến phố Nguyễn Đình Chiểu - Ảnh: M.C

Ông cụ È cổ Văn D. - dân cư sống trong khoảng năm 1945 trên phố Nguyễn Đình Chiểu, gần khu vực hồ Con Rùa bây giờ - bảo vậy với chúng tôi tham gia sáng 29-10, khi hàng trăm bạn teen đang sắm đến đây trong một buổi sáng cuối tuần.

Trong khoảng tháp nước "tuyệt đẹp" bị phá bỏ tới tượng Ba Hình... ít ai nhớ

Trên băng ghế uốn cong lãng mạn đặt bao quanh đại dương, cụ D. kể: "Trước 1956, cái hồ này nhỏ nhắn; giữa có tượng ba bộ đội Pháp bằng đồng, dân Sài Gòn xưa gọi là tượng Ba Hình. Cái bùng binh (round point) xung quanh biển xưa gọi là công trường Maréchal Joffre".

Trí tưởng của cụ không sai. Công trường Maréchal Joffre nằm giữa giao lộ, đúng hơn là một ngã tư của ba con đường nay là Phạm Ngọc Thạch và Võ Văn Tần, Trằn Cao Vân, vì nhị trục đường sau nằm trên một đường thẳng)... và là vòng xoay đầu tiên của thị trấn Sài Gòn sau khi người Pháp vô.

Lúc trước, bản quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân năm 1862 của sĩ quan công binh Coffin chẳng hề có vòng xoay này.

Bạn dạng đồ Sài Gòn 1878 với vòng xoay (dấu chữ thập trên bản đồ) đầu tiên của Sài Gòn, hiện thời là Công trường Quốc Tế - đại dương Con Rùa. Từ vị trí này đi xuống là tiệm tạm hóa Đức Bà (đang xây dựng, năm 1880 mới ngừng) - Ảnh tư liệu

Bạn dạng đồ quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân của Coffin ko phải có vòng xoay (bùng binh - round point - hồ Con Rùa bây chừ - Ảnh tư liệu

Trước khi có công trường, nơi đây là một tháp nước được xây dựng trong khoảng năm 1878 để cung cấp nước cho Sài Gòn, với nguồn cung cấp là vài hồ nước xung quanh mà hiện nay trong khuôn viên Nhà văn hóa Giới trẻ TP.HCM vẫn còn một cái khá lớn (đã được đặt các tấm bêtông phủ lên. Thỉnh thoảng đồng đội kiểm soát an ninh ở đây leo xuống rà soát, có khi bắt được cá trê khủng).

Tháp nước (chateau d'Eau) này được người Pháp tụng ca và in bưu thiếp khá phổ quát: "Một tác phẩm tuyệt đẹp trên một nền tảng rất cao và vững chãi với một cầu thang xoắn ốc gắn vô một cái lồng" (Louise Bourbonnaud - Les Indes et l'Extreme Orient, 1892).

Tháp nước khu vực hồ Con Rùa bây chừ lúc xây dựng hoàn thành và định hình vòng xoay (dòng chữ trong bưu thiếp: rond point: vòng xoay, dân Sài Gòn gọi là bùng binh) đầu tiên của Sài Gòn. Ảnh chụp trong khoảng ngã tư Phạm Ngọc Thạch - Nguyễn Thị Minh Khai bây chừ về phía tháp nước - Ảnh tư liệu

Tháp nước khu vực biển Con Rùa hiện giờ đầu thế kỷ 20 nhìn từ trục đường Blancubé (trước năm 1975 là con đường Duy Tân, nay là tuyến đường Phạm Ngọc Thạch). Bên trong tháp là trục đường xoắn lên trên - Ảnh bưu thiếp

Tháp nước (tháp cao phía trên, phía sau bến xe Đức Bà - hiện là khu vực hồ Con Rùa) trên bản đồ 3D Sài Gòn năm 1881. Tòa nhà lớn bên trái là dinh Norodom (hiện là hội trường Thống Nhất). Trục đường trước dinh Norodom là tuyến đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa bây giờ. Khu nhà cùng các con phố gần đó giờ là Trường THPT Lê Quý Đôn - Bản đồ của đại úy Fauvre

"Công trình tuyệt đẹp" này bị chính người Pháp phá bỏ năm 1921 vì không còn đủ sức phục vụ đòi hỏi cung ứng nước cho Sài Gòn lúc ấy đã tăng cường.

Tượng Ba Hình Biểu tượng cho việc xâm chiếm của người Pháp tới năm 1956 cũng bị chính quyền Việt Nam Cộng hòa phá bỏ mà không khách hàng nào luyến nhớ tiếc.

Tượng không còn, khu vực này trở thành Công trường Chiến Sĩ với cái đại dương nhỏ bé ở giữa "cốt yếu để dân chúng đi qua nghỉ chân chứ ít bạn nào ghẹ vô" - cụ D. bảo.

Thiết kế táo tợn và lãng mạn Sài Gòn

Cái biển nhỏ dại ấy nằm bi ai hiu dù nằm giữa một "khung trời đại học" lãng mạn, khi lúc ấy xung quanh nó là một số trường đại học như Luật, Y, Kiến trúc... và "con đường Duy Tân (nay là Phạm Ngọc Thạch) cây dài bóng mát".

Cho tới giữa thập niên 1960, khu vực này đột như bừng tỉnh giấc với kiến tạo của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Kiến tạo được chọn lựa trong cuộc tranh tài quy hoạch mới cho một công trường rộng gần 1ha nhưng nằm bi lụy hiu giữa Sài Gòn này.

Nhưng thật sự khu công trường này trở nên chân thực và thành kỷ niệm khó quên của bao thế hệ người trẻ Sài Gòn khi xa thành phố là cuộc trùng tu, sửa sang trong khoảng năm 1972.

Cụ thể là việc dựng thêm giữa hồ các cột bêtông cao nghều. Trên mỗi cột là năm bàn tay xòe ra đón đỡ một nhụy hoa bêtông nhỏ xíu và thon bên trong.

Bên ngoài là vòng xoay liên lạc, bên trong hồ cũng là một hệ thống các con phố đi bêtông xoắn ốc theo vòng xoay, hướng đến các trụ bêtông và một bia bêtông ghi tên những nước thừa nhận vn Cộng hòa lúc ấy.

Bia ghi tên được thiết kế đặt trên một con rùa lớn bằng thích hợp kim đồng mà đám học sinh chúng tôi khi đến đây đều leo lên cỡi và nghịch phá. Nhiều người khi đến đây chơi cũng tranh thủ chụp hình với con rùa này.

Công trường Chiến Sĩ (nay là Công trường Quốc Tế) trước lúc chỉnh trang giữa thập niên 1960, lúc đó đại dương Con Rùa chỉ là một biển nước nhỏ bé chứ không lớn như hiện thời - Ảnh tư liệu

Biển Con Rùa lúc mới xây đắp dứt với con rùa hợp kim đồng dưới bia bêtông, đầu rùa hướng về trụ bê tông tròn giữa đại dương, hướng trường học Đức Bà - Ảnh: Wayne Trucke

Những bước chân trước tiên trên hồ Con Rùa khi mới xây đắp xong - Ảnh: Wayne Trucke

Một góc đại dương Con Rùa sáng 29-10. Vết còn lại của lưng con rùa đồng vẫn còn dưới bệ bêtông màu trong trắng ảnh - Ảnh: M.C.

Thế là đại dương Con Rùa có mặt trên thị trường, dù tên gọi chính thức của nó cho đến nay vẫn là Công trường Quốc Tế. Thậm chí khi con rùa đồng không còn sau một vụ phá hoại sau năm 1975, người ta vẫn gọi đó là hồ Con Rùa - dù đại dương không hề có con rùa thật lẫn rùa đồng nào.

Thỉnh thoảng cũng có tuổi teen nghịch ngợm thả rùa phóng sinh vô đó, nhưng làm sao những chú rùa tội nghiệp này có thể sống trong một cái hồ toàn bêtông và thường được khiến vệ sinh.

Xin không nói những huyền thoại hư hư thực thực về long mạch, về trấn yểm của tổng thống vn Cộng hòa lúc bấy giờ, có thể nói đại dương Con Rùa mà những giới trẻ tìm tới bây giờ có một thiết kế rất táo tợn.

Trong đó ngay khi vừa ra đời 1972, công trình này từng bị la hoảng khi những con đường đi trên hồ uốn lượn mà ko phải có lan can phòng chống... té hồ.

Thế nhưng từ khi đưa vào dùng năm 1972 đến nay, chuyện té đại dương nghe đâu chưa bao giờ là vấn nạn cần phải để ý, dù có thể nhiều khi cũng có người nào đó hụt chân té xuống cái đại dương... cạn sợt này.

Cùng chúng tôi đi trên các đoạn đường bêtông nổi lát đá rửa (để bám chân - được làm cho rất cam kết, giờ vẫn vững chắc sau gần nửa thế kỷ trên mặt hồ và đội mưa nắng), kiến trúc sư trẻ Đậu Việt Đức (Công ti CP nhà Hưng An, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) đánh giá: "Vị kiến trúc sư kiến tạo nơi đây đã khôn khéo dẫn dắt góc nhìn của người đi trên các đoạn đường xoắn ốc trên biển tới khu trung tâm (các cột bêtông và bia rùa) nên đã ít phổ quát hạn chế nhạo tai nạn té hồ".

Theo anh, "đây là thiết kế đơn giản nhưng lãng mạn một cách thức rất táo tợn - giữa một Sài Gòn ít phổ thông Để ý công năng, hình khối lúc ấy; nhất là thi hành ở một khu vực dành cho bao người tương hỗ hằng ngày".

Và nét lãng mạn ấy với thách thức của thời gian đã được xác nhận bởi bao thế hệ thanh niên, học sinh, cư dân Sài Gòn sắm đến, nhớ về; như một trong những vị trí đáng yêu nhất Sài Gòn.

...Như buổi sáng cuối tuần thông thường 29-10, khi chúng tôi tới đây, hàng trăm tuổi teen đang ngồi bên nhau xung quanh và bên trong. Một mái nhà trẻ cùng nhì con bé dại tung tăng bước vô. Rồi một cặp bạn teen đôi mắt ngời hạnh phúc bước lên khối cầu thang trên đại dương nhiếp ảnh đám cưới...